VIDONDA VYA TUMBO: NI NINI NA HUSABABISHWA NA NINI HASWA?1

Mfumo wa mmeng'enyo wa chakula ni

mfumo katika mwili unaohusika na

umeng'enyaji wa chakula mpaka kuwa

katika hali inayoweza kusharabiwa na

mwili.

Sehemu kuu zinazohusika katika

umeng'enyaji huo ni kinywa, umio

'Esophagus', mfuko wa tumbo 'Stomach',

ini, mfuko wa nyongo, utumbo

mwembamba 'Duedenum & Ileum',

kongosho, utumbo mpana na puru

'Rectum'.

Mfumo wa mmeng'enyo wa chakula hasa

kuta za umio, tumbo na utumbo

mwembamba hupata mmomonyoko ambao

husababishwa na asidi inayotumika

kumeng'enya chakula inaposhambulia kuta

hizo. Kitaalamu hali hii hutambulika kama

'Peptic ulcers'.

Vidonda vya mfumo wa umeng'anyaji

chakula vikiwa kwenye tumbo tunaita

vidonda vya tumbo 'Gastric ulcer', vikiwa

katika duodenum tunaita 'Duodenal ulcer'

na vikiwa katika esophagus tunaita

'Esophageal ulcer'

VINAVYOSABABISHA VIDONDA VYA TUMBO

Bakteria aina ya Helicobacter pylori 'H.pylori'

& Non-Steroidal Anti Inflammatory Drugs

'NSAIDs' ndio visababishi vikuu.

Bakteria H.pylori wanahusika sana kwa

angalau nne ya tano ya vidonda vya tumbo

'Gastric ulcers' & 95% ya 'Duodenal ulcers'

ambapo NSAIDs husababisha 20% ya

'Gastric ulcers' na 5% ya 'Duodenal ulcers'

Bakteria H.pylori husababisha kupitia

vyakula na maji. Pia hupatikana kwenye

mate ya binadamu hivyo inaweza

kusambazwa mdomo kwa mdomo wakati

mkila denda/kunyonyana midomo.

Bakteria H.pylori huishi kwenye kuta za

utumbo na hutengeneza vimeng'enya

'Enzyme' iitwayo 'Urease' inayopunguza

athari za asidi kwenye utumbo.

Utumbo hutaka kufidia kiasi cha asidi

kinachopotea kwa kutengeneza zaidi na

husababisha kukwangua kuta za utumbo.

Non-Steroidal Anti Inflammantory Drugs

'NSAIDs' ni dawa za kutuliza maumivu ya

kichwa, maumivu ya hedhi, kushusha homa

na kuondoa maumivu madogo madogo

mfano Aspirin, Ibuprofen,Diclofenac &

Meloxicam. Dawa hizi hupunguza uwezo

wa kuta za tumbo na kufanya uwe rahisi

kushambuliwa na asidi za tumboni hivyo

kusababisha vidonda.

Chembe za urithi 'Genetics'. Idadi kubwa ya

watu wenye vidonda vya tumbo wana

ndugu wa karibu wenye vidonda pia, hii

huwafanya wataalamu kufikiria kuwa

chembe za urithi zinahusika pia.

Uvutaji sigara/tumbaku. Wavutaji wa sigara

wako katika hatari ya kupata vidonda vya

tumbo ikilinganishwa na wasiovuta.

Matumizi ya pombe/vilevi. Walevi wako

katika hatari zaidi ya kupata vidonda vya

tumbo ikilinganishwa na wasiotumia vileo/

pombe.

Msongo wa mawazo 'Mental stress'.

Msongo wa mawazo hausababishi vidonda

moja kwa moja ila hufanya hali kuwa

mbaya zaidi kwa wagonjwa.

 

DALILI ZA VIDONDA VYA TUMBO

Hata hivyo ni mara chache sana mtu

kuugua vidonda vya tumbo na kutoonyesha

dalili.

Zifuatazo ni dalili zinazotokea kwa

wagojwa wengi:-

·        Maumivu ya tumbo na huwa makali zaidi

pale asidi inapopita juu ya vidonda.

Maumivu yanaweza anzia kwenye kitovu na

kupanda juu hadi katikati ya kifua

'Epigastric pain'

Maumivu yanaweza kuongezeka

unapokuwa njaa. Pia yanaweza kuwa

makali wakati wa usiku kwenye mida ya

kulala, yanayoweza kupunguzwa kwa kula

chakula kidogo.

·         Kushindwa kumeza vizuri chakula.

·         Chakula kukwama kama kinataka kurudi

mdomoni.

·        Kujisikia vibaya baada ya kula.

·        Kupungua uzito.

·        Kukosa hamu ya kula.

 

DALILI HATARI

·        Kutapika damu.

·        Kupata choo kikubwa cheusi au chenye

damu nzito.

·        Kichefuchefu & kutapika.

 

JINSI VIDONDA HUGUNDULIWA:-

Maelezo ya mgonjwa juu ya dalili alizonazo

humsaidia daktari kuhisi kinachomsumbua

mteka wake ni vidonda vya tumbo.

Ili kuthibitisha vidonda vipimo vifuatavyo

hufanyika :

·        Kupima damu 'Blood test'. Kuangalia

bakteria aina ya H.pylori na kama mgonjwa

amekuwa akitumia antibayotiki au dawa za

vidonda Proton Pump Inhibitors 'PPIs'

mfano Omeprazole vipimo vyake vya damu

vitaonyesha majibu hasi 'Negative'

·        Kupima pumzi 'Breath test'. Mgonjwa

hupewa anywe maji yenye atomi za kaboni

zinazoweza kuvunjika, hii hufanya bakteria

H.pylori kuvunjika na baada ya lisaa

mgonjwa hutoa pumzi kwenye chombo

kilichofunikwa kama mgonjwa

ameambukizwa sampuli ya pumzi

itaonyesha vipande vya kaboni kwenye

kabonidioksaidi.

·        Kupima antijeni kwenye kinyesi 'Stool

antigen test'. Kipimo hiki huangalia kama

kuna bakteria H.pylori kwenye kinyesi.

Vilevule kipimo hiki hutumika kuangalia

ufanisi wa matibabu yaliyotolewa dhidi ya

bakteria.

·        X-ray ya sehemu ya juu ya tumbo 'Upper

gastrointestinal x-ray'. Picha huonyesha

umio 'Esophagus', mfuko wa tumbo

'Stomach' na Dudenum. Mgonjwa humeza

maji yenye 'Barium' ambayo hufanya

vidonda kuonekana kirahisi kwa x-ray.

Kamera ya tumbo 'Endoscopy'. Mrija mrefu

wenye kamera huingia tumboni na daktari

huona vidonda kwenye skrini ya kompyuta

'Monitor'.

 

MATIBABU YA VIDONDA VYA TUMBO

Kama vidonda vitakuwa vimesababishwa

na bakteria H.pylori dawa za kuua na

kuondoa bakteria hutumiwa.

Kama vidonda vya tumbo vitakuwa

vimesababishwa na 'NSAIDs' na hana

maambukizi ya bakteria H.pylori atapaswa

kutumia dawa Proton Pump Inhibitors

'PPIs' mfano Omeprazole, Esomeprazole &

Lansoprazole.

Proton Pump Inhibitors 'PPIs' hufanya kazi

kwa kuvunja/kuzuia kazi ya protini ziitwazo

'Proton Pump' ambazo huhusika katika

utengenezaji wa asidi tumboni.

Matumizi ya NSAIDs kwa ajili ya kuondoa

homa na maumivu yatalithiwa na dawa

kama Paracetamol.

Vilevile dawa aina ya H2-Receptor

Antagonists mfano Cimetidine,    hutumika

kama mbadala kama dawa aina ya 'PPIs'

hazitokuwepo.

H2-Receptor Antagonists hufanya kazi ya

kuzuiia utendaji wa protini iitwayo

'Histamine' ambayo inahusika na

kuchochea utengenezaji wa asidi tumboni.

Matibabu yaliyozungumziwa hapo juu

yanaweza kuchukua muda kabla ya kuanza

kufanya kazi hivyo daktari anaweza

kuongeza matibabu mengine kama vizuia

asidi 'Antiacids' & 'Alginates' kwa ajili ya

nafuu ya haraka.

Usitumie dawa hizi ndani ya lisaa moja

baada ya kunywa PPIs mfano Omeprazole

au H2-Receptor Antagonists mfano

Cimetidine.

Makala ijayo itakusaidia jinsi ya kujizuia

usipate vidonda vya tumbo na jinsi kuishi

na vidonda vya tumbo.